بزرگنمايي:

خبریزد- آب مجازی مقدار کل آبی هست که یک کالا یا یک فرآورده، طی فرایند تولید، مصرف می‌کند تا به مرحله تکامل برسد و کل آب مصرفی در مراحل مختلف زنجیره تولید از لحظه شروع تا پایان را شامل می‌شود و این دیگر صرفاً مصارف مستقیم را در بر نمی‌گیرد.

صفت «مجازی» نه به این دلیل که ناچیز و قابل اغماض هست و وجود فیزیکی ندارد بلکه حاکی از میزان آبی است که به  صورت «پنهان» در فرایند تولید مورد مصرف قرار می گیرد.

مصارف کشاورزی و صنعتی عمده مصرف‌کنندگان آبی هستند که انتظار است با وجود بحران حاکم بر منابع آبی کشور، تولید محصولات و فرآورده‌های کم آبخواه را در دستور کار قرار دهند.

هر چند که به دلیل قیمت ناچیز یا پایین آب، در عرصه تولیدات کشاورزی و صنعتی صرفاً درآمدها و معیارهای اقتصادی مدنظر است و کمتر توجه به ارزش ذاتی آب، مدنظر تولیدکنندگان قرار می‌گیرد و استقرار صنایع فولادی یا کشت‌های جالیزی در برخی از دشت‌های فلات مرکزی نمونه‌هایی از این واقعیت تلخ است.

عموماً این که به صورت مستقیم هر کیلوگرم محصول کشاورزی و صنعتی چه میزان آبی را نیاز دارد، در کشور مدنظر قرار می‌گیرد اما در کنار ملاحظه این میزان منابع آبی، آن رویکردی که ضرورت دارد با شرایط آبی موجود، مورد توجه جدی مدیران، مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان واقع بشود، توجه به مصارف پنهان و فی الواقع غیرمستقیم آب در فرآیند تولید آن محصول است؛ رویکردی که از آن به آب مجازی یاد می‌شود.

«محمدحسین باقری» رئیس گروه بهره‌برداری تصفیه‌خانه و آبگیر شرکت آب منطقه‌ای یزد در این رابطه می‌گوید: برای ساخت یک واحد مسکونی یقیناً به صورت مستقیم مقدار مشخصی آب مورد مصرف قرار می گیرد، حال آن که  براساس محاسبات آب مجازی 60 میلیون لیتر آب برای ساخت آن واحد مسکونی به صورت مستقیم و غیرمستقیم مصرف می‌شود.

وی می‌افزاید: همین موضوع را هم برای محصولات کشاورزی و فراورده های صنعتی داریم به عنوان مثال برای یک تن فولاد 230  تا 300 هزار لیتر آب مورد نیاز است که با مقدار آبی که عموما برای تولید این فرآورده‌ها ذکر می شود به مراتب دارای اختلاف است.

باقری اظهار می‌کند: یقینا درک این رویکرد شیوه مصرف ما را تحت تاثیر قرار می دهد چرا که بدون لحاظ آب مجازی و صرفاً محاسبه آب مستقیم، ناخودآگاه  ضربه مهلکی را به منابع آبی وارد می‌کنیم. از آن سوی ماجرا، موضوع رد پای آب در محصولات و بحث تجارت آب مجازی مطرح می‌شود.

به گفته وی، سیاست حمایت همه جانبه از تولید محصولات کشاورزی پرآبخواه یا تولید محصولات صنعتی پرآبخواه در مناطقی که با محدودیت آبی مواجه هست کاملا مقابل رویکرد آب مجازی است.

وی با بیان این که  امروزه در کشورهای دنیا میزان صادرات و واردات کالاهای حتی اساسی، متناسب با رویکرد  آب مجازی در دستور کار قرار می‌گیرد، عنوان می‌کند: در نگاه مدیران، این نگاه ایجاد شده است که چه نوع کالایی را از چه کشوری وارد کنند تا از نظر تجارت آب مجازی جزو واردکننده‌های آب قرار بگیرند نه این که با اقلیمی همچون کشور ایران، ما دست به صادرات هندوانه بزنیم و با کمال تاسف شاهد آن باشیم که جزء 20 صادرکننده اول هندوانه و به عبارتی حجم قابل توجهی آب شیرین در جهان قرار بگیریم.

 باقری ادامه می‌دهد: کشت‌های گلخانه‌ای شیوه‌ای هستند که به دلیل جلوگیری از تعرق و تبخیر بیشتر جزو کشت‌های مورد پسند در مناطق کویری هستند ولی باید ملاحظه کرد رد پای آبی که در هر کیلوگرم محصول تولید می‌شود، چقدر است؟ آیا از نظر ارزش ذاتی آب مقرون به صرفه هست که مثلا یک کیلوگرم خیارسبز صادر می‌شود یا خیر؟

وی می‌گوید: کشت‌های گلخانه نیازمند آب شیرین و با کیفیت، بعضاً در حد شرب هستند که یقیناً صادرات آن به خارج از کشور تبعات جبران‌ناپذیری برای منابع آبی کشور در بر خواهد داشت چرا که حتی از منظر اقتصادی نیز به دلیل پرداخت نشدن بهای آب مجازی مورد استفاده در محصولات و با توجه به قیمت واقعی هر مترمکعب آب شیرین، یقینا ضرر و زیان همه جانبه‌ای متوجه کشور است.

به گفته رئیس گروه بهره‌برداری تصفیه خانه و آبگیر شرکت آب منطقه‌ای یزد از سویی دیگر، هر یک کیلوگرم خیارسبز در کنار مصرف آب، مقداری انرژی شامل برق و گاز نیز مصرف می‌کند که همچون ردپای آب، لحاظ ردپای انرژی نیز ضرورت می‌یابد که براساس آن لازم است برای هر کیلوگرم محصول تولیدی در بخش‌های کشاورزی و صنعتی میزان هزینه‌های واقعی منابع انرژی و محدودیت‌های جغرافیایی تامین آنها مدنظر واقع شود.

باقری در پایان تاکید می کند: از همین رو نیز رعایت الگوی کشت مناسب در دشتهای بحرانی و سوق به سمت صنایع کم آبخواه سیاستهای ناگزیری است که می بایست در دستور کار قرار گیرد و به عبارتی نیاز است در غالب سیاست‌های کلان و استانی که برای تولید محصولات کشاورزی و صنعتی هم اینک جاری است، تجدیدنظر صورت پذیرد.