چاپ

خبر یزد - یزد - مقنی‌گری، میراث‌ به جا مانده از نیاکان ما که روزگاری رونق خاصی داشت این روزها اندک اندک به بوته فراموشی سپرده می‌شود و دیگر کسی رغبتی به آن نشان نمی‌دهد.

نابودی قنات‌ها به دلیل خشکسالی‌های پی در پی، سختی‌ھا و مرارت‌ھای این شغل، نبود حمایت ھای بیمه‌ای و بروز حوادث کاری باعث شد تا مقنی و مقنی گری از رونق بیفتد و در بین نسل جوان، حامی نداشته باشد.
قنات از ابداعات ایرانیان باستان و نشان از نبوغ و هوش اجداد ایرانیان است و به نوعی حاصل دسترنج مقنیان گمنامی است که هیچ نامی از آنان نیست اما آثار جاودانی از آنها باقی مانده است.
شاید در باور ما سخت باشد خلق چنین سازه های شگفت انگیزی با وسایل بسیار ابتدایی و چه بسیار مقنیانی که از بامدادان تا غروب آفتاب را در زیر زمین در پی آب آوری قنوات بوده اند.
استان یزد، مهد قنات و مقنی است و قنات های آن در کشور و دنیا زبانزد است و شهرستان اردکان نیز در دل خود قنات های بزرگی جا داده که متاسفانه بسیاری از آنها خشک شده و مقنیان آنها هم به فراموشی سپرده شده اند.
در دشت اردکان افزون بر 250 قنات وجود دارد که گواهی فوت اغلب آنها صادر شده است.
اکنون دیگر کسی رغبتی به فعالیت در این شغل ندارد و ابداع ماشین آلات جدید و پیشرفته نیز مزید بر علت شده و این شغل را به دست فراموشی سپرده است.
مقنی‌ها هیچگاه مورد حمایت دولت‌ها نبوده‌اند
محقق و پژوهشگر اردکانی گفت: زندگی مقنی ها چندان جالب نیست، درآمدشان با این هزینه‌ها چندان به‌کار زندگی نمی‌آید، از قدیم در شرایط سخت کار کرده‌اند و هیچگاه مورد حمایت دولت ها نبوده‌اند. ‌
نادر پیری اردکانی اظهار داشت: در سازمان بیمه کشوری، ردیف شغلی به نام مقنی‌گری وجود ندارد و همین سبب شده که فرزندان آنان ادامه‌دهنده کار پدر نباشند و کم‌کم از دایره مقنی‌گری کاریز خارج شوند و به کارهای دیگر رو کنند.
‌این محقق با بیان اینکه رویه کار مقنی کاریز در یک "مادرچاه" به این شکل است که با میرآب (مدیرعامل) قرارداد می‌بندند و ‌باید طی 6 ماه، کار پیشکار کنی قنات را به انجام برساند تصریح کرد: مادرچاه، پرعمق و کندن آن توان‌ فرساست، بنابراین با توجه به این که مقنی‌های کاریز کمتر تمایل دارند با دستمزد کم کار کنند، مالکین به جای کاریز به فکر کندن چاه عمیق با ماشین الات پیشرفته می‌افتند و قنات به فراموشی بیشتر فرو می‌رود.
وی یادآور شد: با این رویه، این کار سنتی در حال فراموشی کامل است، دانشی ارزشمند که سینه به سینه از نیاکان منتقل‌شده و در حال از میان‌ رفتن است، این روزها شاهدیم که خارجی ها با تکنیک‌های ناشیانه به این کار روی آورده‌اند.
لزوم احیای قنات و مقنی‌گری
رییس فراکسیون گردشگری، زیارت و میراث فرهنگی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر لزوم حفظ قنوات و حرفه تخصصی مقنی گری، اظهار داشت: باید اداره کل میراث فرهنگی استان یزد در این باره پیش قدم برگزاری دوره هایی آموزشی شود.
محمدرضا دشتی اردکانی ضمن اشاره به اهمیت حفظ میراث تاریخی و فرهنگی مردم برای نسل های آینده، اظهار داشت: مقنی گری یکی از مواریث مهم یزد به عنوان دیار قنات محسوب می‌ شود که متاسفانه رو به فراموشی رفته و تعداد انگشت شماری از مقنیان باقی مانده که اغلب هم سالمند و سالخورده هستند.
نماینده اردکان با بیان اینکه احیای شغل مقنی گری برای حفظ قنوات ضروری می باشد، تصریح کرد: قناتی که بدون مقنی باشد، از بین می رود و فراموش می‌ شود بنابراین باید برای حفظ قنوات و حرفه تخصصی مقنی اقدام و دوره هایی آموزشی را در این حوزه تشکیل داد و اداره کل میراث فرهنگی باید در این زمینه پیش قدم شود.
وی با بیان اینکه مقنیان عاشقان واقعی میراث فرهنگی هستند، اظهار داشت: یک مقنی عاشق میراث و قنات است و 80 متر بدون هیچ دلهره و نگرانی به عمق زمین می رود و لازم است چنین افرادی را برای نسل های بعدی تربیت کرد تا علاوه بر تخصص کافی، عاشق واقعی میراث فرهنگی باشند.
درآمد در حرفه مقنی‌گری، کفاف زندگی نمی‌دهد
با یک جوان از چند جوان شاغل در این حرفه در اردکان به گفتگو نشستیم که از سختی های این شغل و ناکافی بودن درآمد آن سخن گفت.
‌محمدعلی ‌هاتفی 28 ساله با بیان اینکه ساعت 6 بامداد راهی قنات می‌شوم و در اتاقک خود پس از آماده‌ شدن به عمق مادرچاه می‌روم‌ اظهار داشت: ‌در عمق زمین و با توجه به سردی هوا حدود سه‌ ساعت با پیکور، کار می‌کنیم و دوباره پس از تعویض لباس‌های خیس، کنار آتش می‌نشینیم و خود را خشک می‌کنیم و صبحانه می‌خوریم.
این مقنی جوان افزود: سپس نفر بعد به پایین چاه می‌رود تا حدود ساعت 2 بعدازظهر و پس از آن کار روزانه به پایان می‌رسد و پس از خشک‌کردن خودمان به خانه باز می‌گردیم. ‌
وی یادآور شد: کل درآمد ما از قنات‌کنی، هزینه زندگی می‌شود و پس‌ اندازی برایمان نمی‌ماند، ‌با توجه به این که بیمه نیستیم ناچاریم برای فردای روزگار، پس از قنات‌گری دنبال کار دوم مانند کشاورزی هم باشیم.
هاتفی افزود: از همه بدتر مقنی‌ها به سبب درآمد پایین در نگاه مردم جایگاه مهمی ندارند، در حالی که قنات بدون مقنی وجود ندارد.
واژه قنات برای فرزندان ما بیگانه است
یک مقنی 41 ساله اردکانی هم اظهار داشت: از هفت‌ سالگی با پدرم در کار قنات بوده ام، به گمانم قنات، دانشی نهفته در دل زمین است و با آن از انرژی آب استفاده‌های زیادی می‌شود و در کشاورزی کاربرد دارد و همچنین در آسیاب‌ آبی، آبشخور بودن‌ جانوران، رخت ‌شوی خانه‌ها، پایاب که مردم در درون خانه‌های خود به آب دسترسی داشته باشند.
جواد قانعی افزود: متاسفانه در این سال‌ها بی‌توجهی زیادی به فرهنگ قنات شده است، تخریب‌هایی از روی ناآگاهی انجام‌شده و قنات‌هایی خشکیده و به کلی از میان رفته و دانش آب‌شناسی ایرانیان باستان از یادها رخت بربسته است.
وی گفت: هزاران سال نیاکان ما این میراث را برای ما حفظ کرده‌اند تا افتخاری باشد برای فرهنگ ایرانی، ولی افسوس امروز حتی واژه قنات برای فرزندان‌ ما بیگانه شده است.
تعداد مقنی‌ها به یک دهم کاهش یافته است
رییس میراث فرنگی، صنایع دستی و گردشگری اردکان هم با بیان اینکه شغل مقنی گری و کار در قناتها کم‌کم به بوته فراموشی سپرده میشود گفت: این حرفه از مدار شغل‌های روزانه مردم اردکان خارج میشود .
محسن میرجانی افزود: پیشتر حدود 100 مقنی به این حرفه گرایش داشتند که اکنون تعداد آنها به 10 نفر رسیده که مقنی گری هنوز شغل اول آنهاست.
وی تصریح کرد: زمانی با توجه به اقلیم و جغرافیای خاص اردکان، مقنی های شهرستان در جامعه با فرهنگ شاخصی بوده اند که وجودشان ضروری بود و به صورت طایفه ای و خانوادگی مشغول به کار بوده اند و مهارت و دانش بومی خود را انتقال می دادند .
به گفته وی 50 سال قبل وقتی پای چاه های عمیق و دستگاه های حفر به میان آمد شان و جایگاه این قشر نزول پیدا کرد ولی اکنون که اهمیت قنات ها برای افراد جامعه روشن شده است و چند قنات در اردکان دارای حیات هستند بازماندگان این نسل با اینکه بحث بیمه شان حل نشده و برنامه حمایتی نداشته اند و دایم مورد بی مهری قرار می گیرند به فعالیت خود ادامه می دهند .
میرجانی گفت: کارشناسان به این مساله پی بردند که قنات یک کار مهندسی بوده و اگر روند حیات آن ادامه پیدا کند بخشی از مشکلات را جبران خواهد کرد .
این مسوول تصریح کرد: اکنون که بحث صنعت گردشگری برای ادامه حیات استان و اردکان مطرح است و 12 قنات ایران به ثبت فرهنگی جهانی یونسکو رسیده و به عنوان یک شاخص برای میراث بومی ایران به جهانیان مطرح است استفاده از این ظرفیت، مهم قلمداد می شود .
به گفته میرجانی استادکاران قنات معتقدند احیا و هزینه برای قنات باعث می شود که آب کشاورزی و حتی شرب تا حدودی تامین و مقصدی برای گردشگران خارجی و داخلی شود .
اردکان بیش از 250 قنات دارد که هم اکنون 192 چشمه آن زنده و آبدهی دارند؛ 2 رشته قنات در استان یزد، ثبت جهانی شده و 10 قنات هم به ثبت ملی رسیده است.
شهرستان 105 هزار نفری اردکان که مرکز آن در 60 کیلومتری شمال غربی شهر یزد قرار دارد، متشکل از شهرهای عقدا، خرانق، احمدآباد و اردکان است.
برچسب‌ها
اردکان میراث فرهنگی قنات ایرانی محمد رضا دشتی اردکانی