خبر یزد - پدیده فرونشست زمین یکی از پیامدهای منفی برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی بوده و در مناطقی که میزان برداشت از سفره‌های آب‌ زیرزمینی بیش از میزان آب ورودی ناشی از بارش‌ها باشد، سطح آب زیرزمینی دچار افت مستمر شده و هر سال پایین‌تر می‌رود و فروچاله ها ایجاد می‌شود.
محمدعلی فهیمی،‌ رئیس گروه مطالعات آبها زیرزمینی آب منطقه‌ای یزد، در گفت‌وگو با خبرنگار فارس از این استان با تأکید بر این‌که پدیده‌ فرونشست زمین، خزنده و برگشت‌ناپذیر است، اذعان کرد: به دنبال وقوع فرونشست زمین، فضاهای خالی خاک که مخزنی طبیعی برای نگهداری آب‌های زیرزمینی هستند، بسته می‌شوند و در نتیجه خاک خاصیت نفوذپذیری و مخزنی خود را برای همیشه از دست داده و به همین دلیل نیز کارشناسان از این پدیده به عنوان مرگ آبخوان‌ها یاد می‌کنند.
وی با بیان این‌که تنها چهار میلی‌متر فرونشست سالانه‌ی زمین در کشورهای توسعه‌یافته، بحران به شمار می‌رود، تصریح کرد: متأسفانه در کشور ما فرونشست سالانه زمین در برخی مناطق مانند جنوب دشت تهران و همچنین دشت‌های فسا و جهرم به 40 تا 54 سانتی‌متر در سال (100 برابر بیش‌تر از استاندارد جهانی) رسیده است که این رکورد یک فاجعه هراس‌آور است.
وی خاطرنشان کرد: تبعات افت مداوم سطح آبخوان و متعاقب آن فرونشست زمین، گریبان چاه‌های آب آشامیدنی شهر یزد را نیز گرفته به‌طوری‌که آب‌ این چاه‌ها دچار افت شدید کمی و کیفی شده است.
فهیمی به ساختار خاص زمین‌شناسی ابرکوه اشاره کرد و گفت: نشست زمین در ابرکوه به صورت نقطه‌ای و ناگهانی ایجاد شده و آمار آن به 35 مورد می‌رسد که در برخی مناطق قطر آن تا 80 متر و عمق برخی نیز تا 40 متر اندازه‌گیری شده است. ضمن اینکه بسیاری از زمین‌های مستعد کشاورزی توسط فروچاله بلعیده و نابود شده و متأسفانه برخی از ‌فروچاله‌ها تا 300 متری مناطق مسکونی روستایی این شهرستان پیشروی کرده که بیم خسارت‌های سنگین جانی و مالی به مردم می‌رود.
وی همچنین به ایجاد یک فروچاله عمیق در فاصله 400 متری جاده اصلی یزد به کرمان و بندرعباس ایجاد شده اشاره تأکید کرد: این فروچاله با گسترش خود می‌تواند به این شاهراه کشوری آسیب برساند و مسیر را پرخطر کند. لذا با توجه به قرارگیری یزد در مرکز کشور آسیب به تأسیسات زیربنایی مانند جاده‌ها، راه‌آهن، خطوط لوله گاز و برق کشوری در اثر فرونشست، می‌تواند کل کشور را با مشکل مواجه کند.
رئیس گروه مطالعات آب‌های زیرزمینی شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان یزد با تأکید بر اینکه تا کنون راه درمانی برای فرونشست‌ها پیدا نشده است، افزود: تنها راهکار اساسی مقابله با فرونشست‌ها، انجام اقدامات مختلف در جهت جلوگیری از گسترش آن‌ها است که این مهم نیز با برداشت کمتر آب و متناسب با توان آبخوان‌ها و مصرف بهینه در بخش کشاورزی، خانگی و صنعت است.
فهیمی اضافه کرد: در کنار تمامی اقدامات دولتی برای جلوگیری از فاجعه گسترش فروچاله ها، مردم نیز نباید تماشاگر نابودی سفره‌های آب زیرزمینی به عنوان تنها دارایی آبی مناطق خشک و کویری کشور و از جمله استان یزد باشند؛ بلکه همه افراد جامعه باید به سهم خود به دولت در راستای پایدارسازی منابع آب یاری رسانند؛ چراکه دولت به‌تنهایی و بدون کمک مردم ‌نمی‌تواند بر بحران چندوجهی و فراگیر آب چیره شود.
محمدصالح جوکار در گفت‌وگو با خبرنگار فارس از یزد، با اشاره به ضرورت برنامه‌ریزی سریع و کارآمد برای مدیریت منابع آبی استان و جلوگیری از خطر افزایش فرونشست ها در کشور، اظهار کرد: در حال حاضر به دلیل کمبود آب در استان، چاه‌های آب از عمق 120 متر هم بالاتر رفته و آب را به شبکه تزریق می‌کنند، در این عمق حتی اگر هم بارندگی داشته باشیم؛ آب باران کمبود و کسری را جبران نمی‌کند.
وی افزود: سالی 40 تا 50 سانتیمتر افت سطح آب را در استان شاهد هستیم و بدنه زمین را با چاه‌های فراوانی که ساخت کردیم سوراخ سوراخ کرده‌ایم و عاقبت هم نمی‌توانیم تامین کننده نیاز آبی و شرب استان باشیم.

نماینده یزد و اشکذر در مجلس شورای اسلامی گفت: در شرایط فعلی در یکی یکی از شهرها 300 لیتر بر ثانیه کمبود آب داریم و باید فکر اساسی صورت گیرد و منابع پایدار آب را در انتقال به استان دنبال کنیم.

وی درباره فرونشست زمین در استان یزد گفت: فرونشست زمین در زمین‌های کشاورزی و جاده‌ها خسارت زیادی وارد کرده است، به طوری که خطوط ریلی، راه آهن و ساختمان‌ها و سازه‌های میراث فرهنگی و تاریخی نیز دچار آسیب شده‌اند.
رئیس کمیسیون امور داخلی کشور با بیان این‌که تمام شهرهای استان یزد دارای تنش آبی هستند، گفت: اکنون بالای 300 روستا در استان یزد با تانکر آبرسانی می‌شوند و دغدغه جدی آب دارند.
محمدحسین باقری، کارشناس حوزه منابع آب در استان یزد برداشت بی رویه از منابع آبی استان را جدی‌ترین ظهور فروچاله، فرونشست، تخریب اراضی و پدیده لوله زایی در کشور دانست و اظهار کرد: فروچاله و فرونشست آخرین سرحد مرگ آبخوان و زمین است.
باقری تأکید کرد: اگر روزی بارندگی به میزان سابق باز گردد، این آب‌ها مسیری برای نفوذ در زیر زمین نداشته و میزان تغذیه حاصل از بارندگی به حداقل ممکن خواهد رسید، موضوعی که در تشدید سیلاب‌ها نیز مؤثر است.
وی کاهش نزولات جوی و افزایش دوره‌های خشکسالی را عاملی مؤثر در کاهش تغذیه و ورودی آب‌های زیرزمینی دانست و بیان کرد: این امر در ایجاد فرونشست نقش دارد اما بهره برداری و پمپاژ بی رویه مهمترین عامل در تشدید فرونشست و فروچاله است.
این کارشناس مدیریت منابع آبی در استان یزد تصریح کرد: دراثر بهره برداری بیش از ظرفیت آبخوان، کاهش بلندمدت سطح آب زیرزمینی اتفاق می‌افتد و این اقدام نیز می‌تواند منجر به تخلیه آب از خلل و فرج لایه‌های زیرسطحی زمین گردد که به صورت فرونشست زمین و یا فروچاله ظاهر می‌شود.
باقری ادامه داد: در برخی از سازنده‌های آهکی و مشابه آن افت شدید سطح آب زیرزمینی باعث وقوع فروچاله در سطح زمین می‌شود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این‌که از جمله اقدامات مؤثر و شاخص به منظورجلوگیری از شدت وقوع فرونشست و فروچاله، مدیریت و کنترل برداشت از آب‌های زیرزمینی و توقف افت سطح آب زیرزمینی است، خاطرنشان کرد: بر این اساس، طرح احیا و تعادل بخشی از سال 93 تاکنون مشارکت سازمانی و مردمی در جهت نجات منابع آبی استان در دستور کار سازمان‌ها و ادرات ذیربط قرار گرفته است.

باقری خاطرنشان کرد: این طرح با تشکیل شوراهای حفاظت منابع آب استان و شهرستان‌ها آغاز و اقدامات مؤثری از قبیل نصب حدود 60 درصدی کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌های کشاورزی، اجرای طرح سپاس آب، طرح داناب، جداسازی آب شرب از مصارف آب فضای سبز و تقویت اکیپ‌های گشت و بازرسی به همراه پر و مسلوب المنفعه کردن چاه‌های غیرمجاز را به همراه داشته است.
راهکارهای جلوگیری از فرونشست‌ زمین در ایران
مدیرکل مدیریت بحران استان یزد اظهار کرد: بنا به تعریف یونسکو فرونشست عبارت است از فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علت‌های متفاوت در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به طور معمول این اصطلاح برای حرکت قائم رو به پایین به کار می‌رود. پدیده فرونشست زمین، فروریزش یا نشست رو به پایین سطح زمین است که می‌تواند دارای جابه‌جایی افقی کم باشد.
ملک زاده با بیان این‌که سابقه فرونشست زمین در ایران به بیش از 40 سال می‌رسد، بیان کرد: فرونشست در اکثر دشت‌ها و آبخوان‌های ایران رخ داده و گزارش شده است. به طور کلی می‌توان گفت که همه دشت‌های ایران مسلماً با فرونشست زمین مواجه شده‌اند.
مدیرکل مدیریت بحران استان یزد با تاکید بر اینکه امروز هم برای مقابله با مخاطره فرونشست دیر است، 10 راهکار و اقدام مدیریتی استان برای کاهش آسیب پذیری فرونشست را بیان کرد.
وی از تهیه نقشه گسل‌های استان و مشخص کردن میزان جابجایی و موقعیت آنها، تهیه نقشه پهنه بندی فرونشست برای تعیین میزان پوشش پهنه بندی فرونشست دشت‌های استان از کشور، زون بندی مناطق تحت تأثیر فرونشست برای تعیین زون های دارای خطر با شاخص میزان و درصد فرونشست در مناطق شهری و زیربنایی از سوی سازمان زمین شناسی با همکاری وزارت کشور سازمان مدیریت و برنامه ریزی و سازمان مدیریت بحران خبر داد.
ملک زاده از دیگر راهکارها را مشخص کردن چاه‌های مجاز و غیر مجاز و کنترل دبی مصرفی و جلوگیری از حفر چاه‌های غیر مجاز توسط شرکت آب منطقه‌ای و بررسی کیفیت زیرساخت‌های شهری در روبرویی با پدیده فرونشست جهت دور کردن سازه‌های زیربنایی و خدماتی اعم از لوله کشی‌های آب و گاز و تأسیسات برق از نقاط پرخطر با محوریت وزارت نیرو نام برد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری یزد ادامه داد: بررسی وضعیت کشت محصولات کشاورزی و تغییر نوع کشت با توجه به محدودیت منابع آبی و نظارت بر کشاورزی در مناطق بی آب دارای سابقه خطر فرونشست توسط سازمان جهاد کشاورزی و با هدف کاهش مصرف آب‌های زیر زمینی و بررسی وضعیت قنات‌ها و جلوگیری از انسداد و از بین رفتن آنها توسط سازمان جهاد کشاورزی از دیگر راهکارهای مدیریت بحران استان در مواجهه با فرونشست‌ها است.
وی با بیان این‌که این موارد در ستاد مدیریت بحران استان در حال بحث است و نشست‌هایی برای رفع آن در دستور کار این ستاد قرار دارد، بر ضرورت مدیریت منابع آبی و کاهش برداشت‌ها برای افزایش فرونشست‌های آینده تاکید کرد.