خبر یزد - زومیت / درحالی‌که اغلب تصور می‌شد شهر باستانی آخته‌آتن دراثر طاعون نابود شده بود، تحلیل جدید نشان می‌دهد چنین چیزی هرگز رخ نداده است.
شهر باستانی آخته‌آتن، پایتخت کوتاه‌مدت مصر در قرن چهاردهم قبل از میلاد و محل اقامت فرعون آخناتون، همیشه داستانی تراژیک داشته است. طبق گفته‌ها، این شهر که در مکانی دورافتاده قرار داشت، خیلی زود با طاعونی ویرانگر مواجه شد که اعضای خانواده سلطنتی و صدها نفر از مردم عادی را کشت و درنهایت شهر را به‌طور کامل متروکه کرد.
بازار ![]()
اما تحلیلی جدید از شواهد باستان‌شناسی و متون تاریخی نشان می‌دهد بیشتر این داستان نادرست است. محققان می‌گویند: «شواهد نشان نمی‌دهد که آخته‌آتن تحت تأثیر بیماری همه‌گیر با مرگ‌ومیر زیاد بوده باشد.» همچنین، شواهد باستان‌شناسی حاکی از آن است که شهر به صورت منظم تخلیه شد و مردم فرصت داشتند اموال خود را جمع‌آوری کنند، نه اینکه در اثر ترس از طاعون فرار کنند.
آمار مرگ‌ومیر اعضای خانواده سلطنتی نیز اغراق‌آمیز گزارش شده است. بسیاری از مرگ‌ها قابل توضیح بودند: ملکه تیی احتمالاً به دلیل سن بالا درگذشت و برخی فرزندان کوچک نیز طبیعی است که در آن زمان زود فوت می‌کردند. حتی توت‌عنخ‌آمون، فرعون نوجوان ضعیف و بیمار، نیازی به طاعون برای مرگ نداشت.
در مورد مردم عادی نیز بررسی گورها نشان می‌دهد که هیچ نشانه‌ای از فوت دسته‌جمعی یا عجولانه وجود ندارد و تعداد واقعی مرگ‌ومیر بسیار کمتر از آن چیزی است که که درصورت وقوع همه‌گیری، انتظار می‌رفت.
پس چرا همه فکر می‌کردند طاعون باعث سقوط آخته‌آتن شده است؟ دلیل اصلی احتمالاً هیتی‌ها بودند. به نوشته‌ی آی‌اف‌ال ساینس، در همان دوران، امپراتوری هیتی با مصر در تنش بود (امپراتوری هیتی در هزاره دوم قبل از میلاد یکی از قدرت‌های بزرگ خاورمیانه بود و قلمرو آن تقریباً شامل بخش‌هایی از ترکیه امروزی، شمال سوریه و بخش‌هایی از عراق و لبنان کنونی می‌شد).
وقتی بیماری در پایتخت هیتی شیوع یافت، مورخان هیتی اسیران مصری بازگردانده‌شده را مقصر دانستند. اما این بیماری ارتباط مستقیمی به آخته‌آتن نداشت و فاصله زیاد و زمان طولانی بین دو شهر، احتمال شیوع آن را در آخته‌آتن بسیار کم می‌کرد.
علاوه بر این، هیچ شواهد مستقیم از همه‌گیری در خود آخته‌آتن یافت نشده است. بسیاری از ارتباط‌ها بین آخته‌آتن، خانواده سلطنتی و بیماری صرفاً مبتنی بر شواهد غیرمستقیم و متون تاریخی از مکان‌ها و زمان‌های دیگر بوده است. با تکرار این روایت‌ها، افسانه‌ای شکل گرفت که امروز به عنوان حقیقت پذیرفته شده است.
اما آیا واقعاً در آخته‌آتن طاعون وجود داشت؟ ممکن است در آینده با استفاده از تحلیل‌های علمی روی نمونه‌های باستانی، شواهدی از بیماری‌های واگیرداری پیدا شود که گریبانگیر مردم آن زمان شده بوده‌اند. همچنین دعاهای طاعون هیتی (متونی که در امپراطوری هیتی برای مقابله با طاعون نوشته شده) ممکن است به یک بیماری واقعی اشاره داشته باشند که از جمعیتی از مصر منتقل شده است.
حتی اگر شواهد علمی نشان دهند که بیماری‌ای در گذشته وجود داشته، نمی‌توان بدون بررسی سایر شواهد نتیجه گرفت که یک همه‌گیری بزرگ رخ داده است. ممکن است این شواهد فقط نشان‌دهنده‌ی حضور میکروبی قدیمی باشند، نه اینکه کل جمعیت شهر بیمار شده باشد.
محققان تأکید می‌کنند که بیماری‌ها باید در زمینه فرهنگ و جامعه بررسی شوند، نه به عنوان پدیده‌ای جدا، و عمارنه فرصت خوبی برای مطالعه پیچیدگی بیماری‌ها در دوران برنز مدیترانه فراهم می‌کند. آن‌ها نتیجه می‌گیرند: «هرگونه بیماری باید در چارچوب فرآیندهای فرهنگی بررسی شود و نه به عنوان پدیده‌ای جداگانه و عمارنه فرصت مناسبی برای بررسی این موضوع در دوران برنز مدیترانه فراهم می‌کند.»
پژوهش در ژورنال American Journal of Archaeology منتشر شده است.