خبر یزد - زومیت / پژوهشی جدید دلیل حواس‌پرتی پس از بی‌خوابی را کشف کرده است: مغز برای پاکسازی خود، تمرکز شما را در طول روز به‌طور موقت متوقف می‌کند.
همه ما تجربه کرده‌ایم که پس از یک شب بی‌خوابی، تمرکز کردن تقریبا غیرممکن می‌شود. حالا پژوهشی جدید پرده از علت این پدیده برداشته است: به نظر می‌رسد وقتی کم‌خواب هستید، مغزتان تلاش می‌کند فرآیند حیاتی «شست‌وشوی شبانه» را در طول روز جبران کند و همین موضوع باعث وقفه‌های کوتاه اما مکرر در توجه شما می‌شود.
مغز در طول خواب عمیق، با به جریان انداختن مایع مغزی نخاعی (CSF)، مواد زائد متابولیک را که طی روز انباشته شده‌اند، پاکسازی می‌کند. این فرآیند برای جلوگیری از آسیب به سلول‌های مغزی ضروری است. پژوهشگران در مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) به رهبری لورا لوئیس، این فرضیه را مطرح کردند که شاید حواس‌پرتی‌های ناشی از کم‌خوابی، نتیجه‌ی تلاش مغز برای انجام همین «شست‌وشو» در زمان بیداری باشد.
بازار ![]()
به‌گزارش نیوساینتیست، تیم پژوهشگران برای آزمودن ایده، از 26 داوطلب 19 تا 40 ساله خواستند یک شب خواب کامل داشته باشند و دو هفته بعد، تمام شب را بیدار بمانند. صبح روز بعد در هر دو حالت، فعالیت مغزی شرکت‌کنندگان هنگام انجام آزمون‌های تمرکز، با استفاده از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا ام‌آر‌آی، ثبت شد.
در آزمون، هر بار که داوطلبان صدای خاصی می‌شنیدند یا علامت ضربدر روی صفحه به مربع تبدیل می‌شد، باید دکمه‌ای را فشار می‌دادند. آزمایش حدود 12 دقیقه و ده‌ها بار تکرار شد. همان‌طور که انتظار می‌رفت، افراد در حالت کم‌خوابی به مراتب بیشتر در انجام وظایف خود دچار خطا شدند: وقتی افراد کم‌خواب بودند، برای دفعات زیادی موفق نشدند دکمه را به‌موقع فشار دهند؛ یعنی کم‌خوابی توان تمرکز را به‌وضوح کاهش داده بود.
دانشمندان فرآیند شستشوی شبانه مغز را به ماشین لباسشویی تشبیه می‌کنند
اما شگفتی اصلی در نتایج اسکن‌های مغزی پدیدار شد. داده‌ها نشان می‌دادند تقریباً دو ثانیه پیش از آنکه تمرکز فرد از دست برود، مایع مغزی نخاعی از پایه‌ی مغز خارج می‌شود و حدود یک ثانیه پس از بازگشت دوباره‌ی آن به مغز، تمرکز نیز بازیابی می‌شود. این چرخه در طول آزمایش چندین بار تکرار شد.
لوئیس فرآیند مشاهده‌شده را به ماشین لباسشویی تشبیه می‌کند و می‌گوید بخش چرخش و آب‌کشی مایع در مغز، دقیقاً همان لحظه‌ای است که ما آن را به عنوان یک وقفه‌ی کوتاه در توجه تجربه می‌کنیم. او در این باره توضیح می‌دهد:
اگر به دلیل بیدار ماندن در تمام طول شب، این امواج [جریان مایع] را نداشته باشید، مغزتان شروع به وارد کردن دزدکی آن‌ها در طول روز می‌کند، اما این کار با هزینه‌ی از دست دادن توجه همراه است.- لورا لوئیس
پژوهشگران برای اولین بار یک مکانیسم فیزیولوژیک مشخص را به احساس آشنای «گیجی و حواس‌پرتی» پس از بی‌خوابی مرتبط کرده‌اند. هرچند هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست چرا فرآیند پاکسازی مغز به افت تمرکز منجر می‌شود، شناسایی مدارهای عصبی درگیر در آن می‌تواند راه را برای ابداع روش‌هایی جهت کاهش اثرات شناختی کم‌خوابی هموار سازد.
پژوهش در نشریه نیچر منتشر شده است.