خبر یزد - زومیت / دانشمندان اقلیم هشدار می‌دهند که بشر برای نجات زمین از گرمایش، تا پایان قرن حاضر به آخرین و پرمخاطره‌ترین گزینه روی خواهد آورد: دستکاری عمدی آسمان.
انسان تا پیش از پایان قرن حاضر، به احتمال زیاد تلاش‌های گسترده‌ای برای مسدودسازی بخشی از تابش خورشید انجام خواهد داد؛ تلاشی که به گفته‌ی شماری از برجسته‌ترین دانشمندان اقلیم، آخرین راه برای محافظت از زمین در برابر پیامدهای رو‌به‌وخامت تغییرات اقلیمی خواهد بود.
چشم‌انداز نگران‌کننده، حاصل یک نظرسنجی اختصاصی از سوی نشریه‌ی نیوساینتیست است. براساس این نظرسنجی، دو سوم از دانشمندان برجسته‌ی اقلیم که در تهیه‌ی گزارش‌های «هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم» (IPCC) نقش داشته‌اند، باور دارند که بشر تا پیش از سال 2100 دست به مداخلات پرخطر برای دستکاری جو زمین خواهد زد. نگران‌کننده‌تر اینکه 52 درصد از آنان معتقدند این اقدام احتمالاً توسط بازیگری سرکش، مانند یک شرکت خصوصی، یک میلیاردر یا یک دولت منفرد، کلید خواهد خورد.
بازار ![]()
جیمز رنویک، دانشگاه ویکتوریا در ولینگتون نیوزیلند، می‌گوید: «ایده‌ی مهندسی خورشیدی به‌شدت نگران‌کننده است، اما می‌بینم که با ناتوانی جهان در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، این ایده هر روز جذاب‌تر می‌شود.»
مهندسی خورشیدی که به عنوان اصلاح تابش خورشیدی (SRM) نیز شناخته می‌شود، از دهه‌ی 1960 مورد بحث بوده است. ایده‌ی اصلی این حوزه، تغییر «آلبدو» یا سپیدایی، همان پدیده‌ی بازتابندگی زمین است تا نور خورشید کمتری به سطح سیاره برسد. رایج‌ترین روش پیشنهادی، تزریق آئروسل استراتوسفری است که در آن ذرات بازتاب‌دهنده در لایه‌های فوقانی جو پاشیده می‌شوند تا مانند یک سایه‌بان غول‌پیکر عمل کنند.
در نظرسنجی، حدود 800 پژوهشگر شرکت کردند که تقریباً 68 درصد از آن‌ها، معتقدند شکست جهانی در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، احتمال استفاده از روش‌های مهندسی خورشیدی را افزایش داده است.
شان فیتزجرالد از مرکز اصلاح اقلیم در دانشگاه کمبریج، می‌گوید: «به نظر می‌رسد مردم بیش از گذشته درک کرده‌اند که ما در مقابله‌ی واقعی با تغییرات اقلیمی کوتاهی کرده‌ایم. حالا پرسش این است که گزینه‌های در دسترسمان چه هستند؟ شاید هیچ‌کدام را ترجیح ندهیم، اما در نهایت میان گزینه‌های ناخوشایند گیر کرده‌ایم.»
قمار بزرگ با پیامدهای ناشناخته
با وجود اینکه مهندسی خورشیدی از نظر تئوری می‌تواند دمای جهانی را کاهش دهد و برای کاهش انتشارها زمان بخرد، تقریباً همه‌ی شرکت‌کنندگان در نظرسنجی به خطرات عظیم آن اشاره کرده‌اند. یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها، «شوک توقف» است؛ یعنی اگر این پروژه‌ها به هر دلیلی متوقف شوند، دمای زمین با جهشی ناگهانی و فاجعه‌بار بالا خواهد رفت.
«مداخله انسان برای ترمیم سامانه‌های آسیب‌دیده معمولاً موفقیت‌آمیز نبوده است»
خطرات دیگر شامل اختلال در الگوهای بارش در مناطق کشاورزی حیاتی، آسیب به لایه‌ی ازون، تضعیف انگیزه‌ی کشورها برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و البته، بزرگ‌ترین ترس دانشمندان، پیامدهای ناشناخته است. یکی از پاسخ‌دهندگان نوشت: «تاریخ نشان داده است که مداخله‌ی انسان برای ترمیم سامانه‌های آسیب‌دیده، معمولاً موفقیت‌آمیز نبوده است.»
نگرانی‌ها باعث شده 81 درصد از دانشمندان بر لزوم ایجاد یک معاهده یا کنوانسیون بین‌المللی جدید برای نظارت بر هرگونه تصمیم‌گیری در این زمینه تأکید کنند. اندی پارکر از مؤسسه‌ی دیگریز اینیشتیو، می‌گوید: «این فناوری جهانی است. هیچ‌کس نمی‌تواند از دنیایی که با مهندسی اقلیم تغییر یافته کنار بکشد؛ همان‌طور که هیچ‌کس نمی‌تواند از جهانی گرم‌شده که در آن مهندسی اقلیم رد شده، کنار بکشد.»
اما با شدت گرفتن بحران اقلیم، مهندسی خورشیدی به‌سرعت از موضوع حاشیه‌ای به مسئله‌ای جهانی تبدیل شده است. صدها میلیون دلار سرمایه‌ی خصوصی و دولتی به این حوزه سرازیر شده و تعداد پژوهش‌های علمی درباره‌ی آن رو به افزایش است. با‌این‌حال، جامعه‌ی علمی در این زمینه به دو دسته تقسیم شده‌اند. 49 درصد از دانشمندان از آزمایش‌های کوچک در فضای باز برای درک بهتر خطرات و مزایای آن حمایت می‌کنند، اما 45 درصد آن را همچنان حوزه‌ای تابو می‌دانند.
روش‌های اصلی مهندسی خورشیدی کدامند؟
تزریق آئروسل استراتوسفری: در این روش، ذرات ریز مایع (آئروسل) از هواپیماها در ارتفاعات بالای جو منتشر می‌شوند تا نور خورشید را بازتاب دهند. بیش از 60 درصد دانشمندان این روش را محتمل‌ترین گزینه می‌دانند.
بازتابندگی ابرهای دریایی: در این روش، قطرات بسیار ریز آب دریا به ابرهای کم‌ارتفاع اقیانوسی پاشیده می‌شود تا روشن‌تر شوند و نور بیشتری بازتاب دهند. 16 درصد از شرکت‌کنندگان این روش را محتمل دانسته‌اند.
کاهش ضخامت ابرهای سیروس: این روش با نازک کردن ابرهای سیروس، به گرمای بیشتری امکان خروج از جو می‌دهد. این گزینه از نظر دانشمندان احتمال اجرای کمتری دارد.
در نهایت، گزارش تصویری نگران‌کننده از آینده‌ای احتمالی ترسیم می‌کند: جهانی که در آن، بشر به‌جای درمان ریشه‌ای بیماری، یعنی کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، تصمیم می‌گیرد مستقیماً آسمان را دستکاری کند تا زمین را از تب بیشتر نجات دهد؛ قماری بزرگ با پیامدهایی که هیچ‌کس به‌درستی از آن آگاه نیست.